اشعار عرفانی شهریار

دلم جواب بلي مي دهد صلاي ترا

 صلا بزن که بجان مي خرم بلاي ترا

به زلف گوکه ازل تا ابد کشاکش تست

نه ابتداي تو ديدم نه انتهاي ترا

تو از دريچه دل مي روي و مي آيي

 ولي نمي شنود کس صداي پاي ترا

خوشا طلاق تن و دلکشا تلاقي روح

که داده با دل من وعده لقاي ترا

هواي سير گل و ساز بلبلم دادي

 که بنگرم به گل و سرکنم شناي ترا

شبانيم هوس است و طواف کعبه طور

 مگر بگوش دلي بشنوم صداي ترا

استاد سيدمحمدحسين شهريار علاوه بر آنکه شاعري شيرين گفتار و غزلسرايي و الامقدار است، از عارفان دلسوخته و سالکان دلباخته نيز بشمار مي رود. استغناي طبع بلند شهريار آنچنان به مال و منال دنيا پشت پا مي زند که به هيچ چيز جز دوست نمي انديشد، شعله هاي عرفان در جاي جاي اشعار شهريار بر جان اهل ادب آتش مي زند. کدامين سخن شناس صاحبدلي است که با خواندن اين بيت تحت تاثير غناي ذوق شهريار قرار نگيرد و مقام رضا و صبوري شهريار را در برابر دوري جانان در نيابد.

چو دربستي به روي من بکوي صبر رو کردم

چو درمانم نبخشيدي بدرد خويش خو کردم

شهريار هنگاميکه در درياي خيال و ياد دوست غرق مي شود مي گويد:

خيالت ساده دل تر بود و با ما از تو يک روتر

من اينها هر دو با آئينه دل روبرو کردم

و سحرگاهان شرح هجران دوشين يار را اينگونه به تصوير مي کشد و خطاب به يار مي سرايد:

صفايي بود ديشب با خيالت خلوت ما را

ولي من باز پنهاني ترا هم آرزو کردم

و در پيشگاه دوست صميمانه ابراز مي دارد تنها ترا مي پرستم و خانه دل را با اشک ديده بخاطر تو شست و شو کرده ام.

فرود آ اي عزيز دل که من از نقش غير تو

سراي ديده با اشک ندامت شست و شو کردم

و در اين بيت چه زيبا بياد جانان سخن مي گويد:

حراج عشق و تاراج جواني، وحشت پيري

در اين هنگامه من کاري که کردم ياد او کردم

بي ترديد همه شاعران راستين دلي به زلالي و صافي دل شهريار دارند و اگر سراينده اي را يافتيد که اينسان نبود بدانيد که او متشاعر است نه شاعر و در جبلّت بي ذوق است همانگونه که در حقيقت بي شوق شهريار در مطلع غزلي مي گويد آفاق را با ديده جان نگريسته ام و محبوب مطلوب را با نگاهي يافته ام درود بيکران بر روان تابناک اين قافله سالار سخن و شهريار شعر پارسي.

نگاهي گردد در آفاق و ماهي کرده ام پيدا

چه روشن ماه و روشن بين نگاهي کرده ام پيدا

و در عالم وصال چه نيکو مي سرايد:

در وصل هم ز عشق تو اي گل در آتشم

عاشق نمي شوي که ببيني چه مي کشم

اين حقيقتي است که وجود شهريار از دو عنصر والاي طبيعت ساخته شده و اين دو عنصر يعني آب و آتش سراپاي وجودش را فرا گرفته است.

با عقل آب عشق بيک جو نمي رود

بيچاره من، که ساخته از آب و آتشم

ديشب سرم ببالش ناز وصال و باز

صبح است و سيل اشک بخون شسته بالشم

پروانه را شکايتي از جور شمع نيست

 عمري است در هواي تو مي سوزم و خوشم

براستي از اخلاص و ايمان شهريار کمتر سخن گفته شده و گروهي شهريار را شاعري مي دانند که تنها در عشقهاي مجازي غرق بوده و بويي از عرفان نبرده است و پندار اينان چه سخت ناصواب است اگر چه شهريار در ابتداي جواني چندي به عشقهاي مجازي روي مي آورد ولي چون عشق مجازي را پلي براي عشق حقيقي مي داند هرگز به بي بند و باري کشيده نمي شود "المجاز قنطرة الحقيقه" زيرا او از پيروان مکتب مولاناست که مولانا مي فرمايد:

هر که را در سر نباشد عشق يار

 بهر او پالان و افساري بيار

يا آنکه:

سينه را گر نيست مهر گلرخان

کهنه انباني است پر از استخوان

يا:

عاشقي گر زين سر و گر زان سر است

عاقبت ما را بدان سر رهبر است

البته همانگونه که گفتم عاشقي را با بي بند و باري و تردامني تفاوتي بسيار است يعني بي بند و باري و ناپاکي در شان يک انسان نيست و انسان آگاه هرگز بخود اجازه نمي دهد که جان ارزشمند خويش را به ورطه هلاکت و نابودي بکشاند، کسي که داراي تفکّر و تشخّص انساني است همواره از پليديها و ناپاکيها بدور است، عشق و دوست داشتن چيز ديگري است و گمراهي و پلشتي چيز ديگر و باز بقول مولوي:

عشقهايي کز پي رنگي بود

عشق نبود عاقبت ننگي بود

اينجانب بر اين اعتقادم که در درون غزلهاي عاشقانه شهريار نيز عرفاني نهفته است که با کمي نازک انديشي و باريک بيني مي توان آن عرفان را در آئينه دل به نظاره نشست حتي در غزلهايي که با اين مطالع سروده شده:

نه وصلت ديده بودم کاشکي اي گل نه هجرانت

که جانم در جواني سوخت اي جانم بقربانت

الا اي نوگل رعنا که رشک شاخ شمشادي

نگارين نخل موزوني، همايون سرو آزادي

اي عسس گر شاد از اين هستي که شب مستم گرفتي

من از اين شادم که مي افتادم و دستم گرفتي

اي چشم خصارين که کشد سرمه خواست

وي جام بلورين که خورد باده نابت

و نيز در دهها غزل ديگر مي توانيم به عرفان ويژه اي دست يابيم، ممکن است افرادي بر اين باور نباشد و با ديدگاهي ديگر به غزالان غزل آن پير ميخانه سخن نگاه کنند که بايد با آنان از زبان هاتف سخن گفت:

چشم دل باز کن که جان بيني

 آنچه ناديدني است آن بيني

گر به اقليم عشق روي آري

همه آفاق گلستان بيني

آنچه بيني دلت همان خواهد

 و آنچه خواهد دلت همان بيني

انديشه شهريار در اوج عرفان و معنويت است زيرا مقتداي شهريار مولاي عارفان و پيشواي پاکبازان حضرت امام علي "ع" است، شهريار در مثنوي عارفانه "شب و علي" براستي گوي سبقت را در توصيف مهر عاليقدر پيام آور نور از برخي شاعران مي ربايد و چه زيبا مي سرايد.

علي آن شير خدا شاه عرب

الفتي داشته با اين دل شب

شب ز اسرار علي آگاه است

 دل شب محرم سر الله است

شب شنفته است مناجات علي

 جوشش چشمه عشق ازلي

کلماتي چو دُر آويزد گوش

مسجد کوفه هنوزش مدهوش

پيشوايي که ز شوق ديدار

مي کند قاتل خود را بيدار

مي زند پس لب او کاسه شير

مي کند چشم اسارت به اسير

چه اسيري که همان قاتل اوست

 تو خدايي مگر اي دشمن دوست

در جهاني همه شور و همه شر

ها علي بشر کيف بشر

شبروان مست ولاي تو علي

 جان عالم بفداي تو علي

آري عارفي مانند شهريار مي تواند اينگونه با ولاي علي "ع" سخن براند و اين چنين اوصاف شخصيت بي بديل جهان را بعد از پيامبر مکرم اسلام صلوات الله بيان کند، ما در طول تاريخ ادبيات ايران بعد از نوابغ غزلسرا کمتر شاعري را مي توانيم بيابيم که در انسجام کلام همپاي شهريار باشد و در ميان نامداران ادب معاصر شاعران انگشت شماري داريم که در وارستگي و عرفان با شهريار برابري مي کنند، بي شک آثار ارزشمند و عارفانه اين شاعر شگرف روزگار براي هميشه خواندني و ماندني خواهد بود، در پايان غزل ناقابلي را که بياد سلطان غزل و شهريار عشق سروده ام به ياران سخن تقديم مي دارم.

"زلف سنبل"

باغ باور را بهاري بود و نيست

زلف سنبل را قراري بود و نيست

چشمه خورشيد خوشيداي دريغ

گلشن جانرا هزاري بود و نيست

صبردار اي دل که در ملک سخن

 شهريار نامداري بود و نيست

در غزالان غزل تابي نماند

شعر تر را اعتباري بود و نيست

راستي گل نغمه شيراز را

در تغزّل يادگاري بود و نيست

گفت "صائم" اشک ريزان همچو شمع

 ملک جانرا شهرياري بود و نيست